مجمع مسی قلمزنی
قلمزنی چیست ؟
کندن و تزیین نقوش بر روی اشیای فلزی را قلمزنی می گویند . که بویژه بر روی طلا ، برنج ، مس صورت میگیرد.
و یا اینکه میتوان گفت : بوجود آوردن نقوش و خطوط با استفاده از ضربه چکش و قلم بر روی جسم های فلزی را قلم زنی گویند .
درمجموع به هرگونه عملیاتی که روی فلز انجام شود همراه باهنر کندن و نقش زدن چه با دستگاه و چه با دست قلمزنی گویند .
قلمزنی بر روی سه فلز انجام میشود از جمله نقره ، مس ، برنج .مزاده ها نیز انجام میشود .
ولی به صورت محدود و اختصای از قمزنی بر روی طلا در حرم امامان و امامزاده ها استفاده میکنند .
مرکز اصلی قلمزنی شهر اصفهان است ولی در شهرهای دیگرمانند فارس ، تهران ، قزوین ، مرکزی و کرمان هم این هنر را انجام میشود.جالب است که این هنر در شهرهای دیگر هم نیز توسط استادان اصفهانی یا شاگردان استادکاران اصفهانی آموزش و یا انجام میشود .
قلمزنی هنری سنتی ایرانی بحساب می آید که در تقسیم بندی هنر فلزکاری قرار میگیرد که دارای قلم مخصوص و متنوعی میباشد بنام :قلم نیم بر وقلم سایه .
سبکهای قلمزنی :
سبکهای اصلی قلمزنی عبارتند از :سبک اصفهانی و سبک تبریز
در سبک اصفهانی برای حرکت قلم از ضربات چکش استفاده میکنند ولی در سبک تبریز باحرکت و فشار آوردن مچ دست عملیات صورت میگیرد و به همین خاطر آثار قلمزنی اصفهان عمیق و آثار تبریز کم عمق و صافترند .
از انجا که قلمزنی ، اثر محلی اصفهان بشمار میرود در اکثر منازل و عتیقه فروشی ها این آثار وجود دارند .
اشیای قلمزنی شده معمولا عبارتند از : گلدان ، سینی ، نمکدان ، مجمع ، قاب عکس و ...
ظروف قلمزنی بهترین سوغات از دید گردشگران خارجی هستند.
نقوش قلمزنی از دیروز تا امروز
نقوش قلمزنی که از دوران باستان بوده اند ، از گذشته تا به امروز تفاوتهای بسیاری کرده اند ، امروزهنقوش قلمزنی هم با الهام گرفتن از طرح های گذشته گان و هم نیاز بازار روز قلمزنی میشوند.
کارشناسان صنایع دستی نقوش قلمزنی را به سه دسته تقسیم میکنند:
- نقوش سرزمینی: طرح هایی،که بیشتر نماهای ملی هستند مانند سربازان هخامنشی ، تصاویر شاهنامه و مینیاتورهای دوران صفوی .
- نقوش طبیعت گرا : بیشتر شامل نقشهای حیوانات ، درختان ،گل و مرغ هستند که نمادی از عرفان اسلامی نیز هستند .
- نقوش تجریدی : هنرمندان با بهره گیری از عرفان و اعتقادات خود و طرح های اسلیمی ، آیه های قران و گنبد و قرینه سازی آثار مشبک هنرنمایی میکنند .
از ویژگی قلمزنی روی فلز داشتن عمری طولانی و آسیب پذیر نبودنشان است ،اگر ظروف قلمزنی فلزی را در مکانهای مرطوب و چرب نگهداری کنیم عمرشان کم میشود .
ظروف نقره در قلمزنی :
از آنجا که ظروف نقره ای خیلی سخت نیستند سریعا انعطاف پذیر و قابل شکل گیری اند و ممکن است بر اثر ضربه بدفرم و خم شوند ، به همین دلیل دیگر ارزش اولیه شان که بر اساس نقوش است را ندارند و تنها ارزش نقره بودنشان را حفظ میکنند همچنین ظروف نقره که آب کاری یا قلمزنی شده اند زودتر سیاه میشوند .
ظروف برنج در قلمزنی :
برنج سخت و محکم بوده ، این ظروف عمری طولانی تر دارند ولی به حهت زحمت داشتن زیاد در ایجاد نقوش رویشان ، قیمت بالایی دارند .
ظروف مسی در قلمزنی :
ظروف مسی قلع کاری شده سیاه نمیشوند و نسبت به ظروف مسی قرمز کمتر کثیف میشوند .
هنگامی که ظروف قلمزنی کثیف میشوند ، از شوینده های شیمیایی استفاده نکنید بجای آنان از سیم و مواد اسیدی طبیعی مانند سرکه ، آبلیمو ، آبغوره ، رب انار و ... استفاده کنید .
ظرف های قلمزنی با نقوش ریز و شلوغ ، آسیب پذیری بالایی دارند زیرا هنگام ساییده شدن با ظرف های دیگر یا لطمه خوردن و خط افتادن روی آنها ،هم نقوش محو و هم ارزش کار کم میشود .
راه نگهداری از ظروف قلمزنی، استفاده کردن از روغن جلا بر روی آنهاست .
نوع درجه یک قلمزنی کاربردی نیستند و جنبه تزیین دارند ولی آنهایی که دارای طرح های درشت تر هستند برای استفاده کاربردی به کار میروند . مانند : سینی قلمزنی کرمان
فلزکوبی یا چکشکاری:
ظروف فلزی قلمزنی را ، با چکش کاری و حکاکی بر فلز میسازند ، با زدن ضربه بر روی فلز و شکل دهی بر روی فلز مس ، و خم کردن آن ، فلز را به صورت ظرف در میآورند . ظروف مسی چکشی ، به صورت شکیل و قالبی ساخته میشوند .
برای قلمزنی ، ابتدا روی کار را قیر میریزند تا اینکه مس حرکت نکند ، قیر حالت ضربه گیر دارد ، بعد از قیر ریزی طراحی را شروع میکنند که با مداد و الگو انجام میشود ، بعد از طراحی با قلم نیم ، قلمزنی آغاز میشود .
بعد از آن ،بوسیله ی قلم گلودا ،زمینه ی طرح را پایین میبرند به این وسیله طرح برجسته میشود .
در این زمان روسازی روی طرح آغاز شده با انجام کار بر روی طرح و سپس چهره سازی ها آغاز میشود و بعد ،از روغن جلا و دوده سیاه ، برای روی کار استفاده میکنند ، در مرحله آخر قیر را از پشت ظرف جدا میکنند .
قلمزنی پرسی یا دستساز؟
گاهی افراد سودجوظروف قلمزنی شده با دستگاه را ، بعنوان قلمزنی با دست معرفی میکنند و بفروش میرسانند .
برای اینکه سرتان کلاه نرود توجه به این نکات بسیار مهم است :
از آنجا که دستگاه نمیتواند روی ورقه زخیم برنج و مس نقش بیاندازد ، پس کارهای سبک حتما پرسی میباشند .
نقوش پرسی کاملا منظم و هم شکل هستند ولی نقوشی که با دست قلمزنی شده اند غیر منظم و دارای کجی میباشند.
کار مشبک پرسی دارای سوراخ ها و پنجره های کاملا یکنواخت و یک اندازه بوده ولی مشبک دستی سوراخها و پنجره هایی با اندازه های مختلفی دارد .
ظروف پرسی بسیار ارزان تر از قلمزنی های دستی هستند ، هنگامی که خواستید وسیله ای قلمزنی را تهیه کنید و دیدید که ارزان قیمت است فورا سه مورد بالا را در نظر بگیرید و به خود اطمینان دهید که چه ظروفی خریداری میکنید .
گلدان مسی قلمزنی شده با استفاده از گلهای خشک، برای تزیین بسیار زیبا و شیک هستند.
عوامل مؤثر بر قیمتگذاری یک شیء قلمزنی شده :
برای قیمتگذاری روی یک شی قلمزنی شده ول به جنی آن توجه میکنند ظروف نقره از برنج و برنج نیز از مس گرانتر میباشد .
در درجه دوم به نقش ها و ظرافت ظرف بستگی دارد ، نقوش ریزتر با ارزشتر هستند ، همچنین نقوش انسان و چهره ها با ارزش تر از دیگر نقوش هستند .
و در درجه آخر امضای استاد کار بر روی ظرف باعث بالا رفتن ارزش ظرف میشود .
