هنر خاتم کاری

خاتم سازی يكي از گونه هاي زيبا و هنرمندانه صنايع دستي اصفهان است ، هنری كم نظير و بی بدیل که در آن سطح اشیاء چوبی با مثلث های کوچک به شکل موزائیک تزیین میشوند .
در خاتم  هر چقدر مثلث ها ظريف تر و طرح ها و اشكال آن منظم تر باشند، خاتم مرغوب تر خواهد بود.کیفیت مواد اولیه نیز در مرغوب بودن خاتم موثر است و روی قیمت خاتم کاری تاثیرگذار است .

 

خاتم سازی نمونه ای از صنايع دستي اصفهان

علاوه بر اصفهان ، آموزش خاتم کاری درشیراز نیز انجام میگیرد وخاتم سازان شیراز نیز در هنر خاتم سازی شهره هستند . خاتم هایی که به دست هنرمندان شیرازی و اصفهانی عرضه می شود خریداران و علاقه مندان بسیاری دارد.
محصولات خاتم سازی شامل ظروف مختلف و متنوع می باشند ، اخیرا شرکت تعاونی خاتم سازان تشکیل شده که زیر نظرسازمان صنایع دستی کارهای منسجم تری را تولید و به کشورهای خارجی نیز صادر می کنند . 

جهت خرید آنلاین صنایع دستی کلیک کنید .

 

تاریخچه ی خاتم کاری دراصفهان

تاریخچه ی خاتم در شهر اصفهان به زمان سلجوقیان برمی گردد ، از آثار به جای مانده از آن  دوران میتوان به درب  شبستان مسجد جامع اصفهان اشاره کرد.
در دوران صفویه خاتم سازی به اوج خود رسید ، درب مدرسه سلطانی چهارباغ که در بازار هنر واقع شده  یکی از آثارخاتم سازی آن دوران است  و همینطورمقبرة شیخ صفی الدین در اردبیل  که استاد کاران اصفهانی روی آن کارکرده اند  ولی در دوران قاجاریه کمی رو به تحلیل رفت .
در دوران  پهلوی اول هنرمندانی از شیراز و اصفهان تمامی در و دیوار سالن کاخ مرمر و کلیة اشیاء این اتاق مثل میز تحریر و جا لباسی را با هنر خاتم تزیین کردند .

 

مواد اولیه در خاتم کاری

مواد اولیه خاتم کاری شامل چوب های رنگی در رنگ‌های متنوع و مفتول برنج و انواع استخوان است .
-انواع چوب خاتم عبارتند از: کبوده ، توسکا ، گردو، راش ، بقم ، عناب ، نارنج
-استخوان و عاج فیل /استخوان شتر/استخوان اسب
-چسب چوب و سریش

 

ابزار مورد نیاز در خاتم کاری 

وسایل خاتم کاری عبارتند از: چکش ، دریل و مته ، اره فلکه ، دستگاه کاس زنی ، انواع سوهان ، انواع رنده ، پرس ، دینام ، لیسه ، خط کش ، مقار، گونیا ، گازانبور.

 

نقوش خاتم کاری 

زمان آغاز هنر خاتم کاری به درستی مشخص نیست ، تحقیق در مورد خاتم کاری بیانگر این است که ابداع کننده ی این هنربه عقیده ی بسیاری از محققان  حضرت ابراهیم بوده است .

نمونه های خاتم کاری :

-    سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز که مربوط به سده 8 هجری می باشد.
-    منبر خاتم کاری شده ی مسجد جامع عتیق شیرازبا قدمت نزدیک به 1000  سال .
-    درهای آرامگاه تیمور گرکانی و همینطور درهای قصروی در سال 807 هجری .
-    نمونه ی کار هنرمندی به نام حبیب الله که درهای چوب گردو و روکش استخوان است و در موزه برلین نگهداری می شوند .
-    درهای خاتم کاری شده مزین به گل وبته از شهر بخارا که در موزه ویکتوریا آلبرت  نگهداری میشود .
-    منبر مسجد لنبان اصفهان با اجزای نقره ای مربوط به سال 1114 هجری .

 

ویژگی های خاتم مرغوب :

       -عدم تغییر شکل و رنگ
   - بتونه کاری و ترمیم کاری سطح کار مشخص نباشد.
  - صاف و صیقلی بودن سطح کارخاتم 
 - قرینه بودن گل ها و اشکال در تمام سطح کار
- روکش دادن و رنگ کاری باید ماهرانه و بدون عیب باشد.
- تمام ابعاد باید هم سان و یک اندازه و قرینه باشند و اساس طرح نیز باید دقیق و مهندسی باشد .

 

روش نگهداری محصولات خاتم کاری شده:

کلیه ی محصولات خاتم کاری شده باید از رطوبت ، نورمستقیم خورشید و حرارت دور باشند ، برای تمیز کردنشان نیز از پارچه ی مرطوب و یا جلاسنج نیز استفاده نشود .

 

مراحل خاتم کاری

مراحل خاتم کاری به این شکل است که ابتدا استخوان ها و انواع چوب ها را در رنگهای گوناگون تهیه کرده و سپس با ابزار مخصوص به طول 30 سانت و قطر1 تا 2 ونیم میلی متربرش می دهند، وسپس از آن مثلث هایی تهیه میکنند.
در مرحله ی بعد مثلث ها را سوهان کاری میکنند تا تمامی اضلاع مطابق با طرح و به حالت دلخواه در بیاید در تکمیل طرح مورد نظر ازمفتول های سیمی نیز استفاده میشود.
سپس استادکار طرح اشکالی که مورد نظر است را میکشد ومثلث های چوبی، استخوانی و فلزی را با مهارت و استادانه در کنار هم به وسیله سریش قرار میدهد و می چسباند و با نخ محکم میکند و از این کار «پره» درست می‌شود، بعد از چند ساعت نخ‌ها را بازمی کنند، اضلاع طرحی که سوهان‌کاری شده و چهار عدد از پره‌های ساخته شده را در کنار هم قرار میگذارند ،مجدداً با چسب به هم می چسبانند که حاصل آن «توگلو» است .
 مرحلهٔ بعدی «گل پیچی» مشهور است، در این مرحله به وسیله سیم مفتولی گردی که به صورت شش ضلعی منظم تهیه شده وبه آن «شمسه» می‌گویند در اطراف هر ضلع  بوسیله ی سریش شش سیم چسبانده می‌شود و سپس با نخ محکم می‌شود و نتیجه ی آن طرح ستاره است ،این طرح‌ها آنقدر تکرار می‌شوند تا طرح مورد نیازبدست آید و سپس پرس میشود و طی چند مرحله برش‌کاری و چسبانده می شود . 
خاتم‌ها بر اساس رنگ، شکل و ابعاد و طرح مورد نظربوسیله ی چسب بر روی سطح کار چسبانده شده و سپس با ایجاد طرح‌های گوناگون و قرینه‌سازی طرح به وسیله خاتم مزین می شود ،بعد از چند مرحله ترمیم‌ ، سوهان، سمباده و بتونه‌کاری و ساییدن و صاف کردن سطح خاتم ، آن را بوسیله ی سیلر و کیلر و پولیستر روغن کاری میکنند وجلا می بخشند . 

نمونه ی یک خاتم خوب و مرغوبیت آن به منظم بودن طرح و ریز بودن نقش آن بستگی دارد که تمام این ها به میزان مهارت و حوصله و دقت استادکار خاتم ساز بستگی دارد .

جهت خرید صنایع دستی اصفهان کلیک کنید .