مشخص نیست اولین خاتم‌ساز چه کسی است اما در کتاب ارزشمند دائرةالمعارف آورده شده ، بعضی از اساتید این حوزه هنوز بر این باورهستند که خاتم یکی معجزات ات ابراهیم پیامبر بوده استاین هنرازهنرهایی می باشد که قدمت تاریخی دارد. و به درستی مشخص نیست که اولین خاتم چه کسی بوده و چگونه به وجود آورده است و در اینباره کسی هم به درستی نمی داند .نمای خاتم تشکیل شده از چند شکل که بصورت اضلاع مرتب که با استفاده از مواد خامی که رنگ های مختلفی در آن به کار رفته است که این ضلع ها از 5، 6، 7، 8 و یا ده ضلعی تشکیل شده است .

هنر خاتم کاری از هنرهای پرطرفدار دستی که از دقت و با حوصله زیادی می طلبد و ساخت آن کاربرد بسیاری دارد. درکتاب دهخدا در مورد خاتم کاری آورده شده که آن‌ تکه های استخوان را با چوب به آن نما می زنند.

روش خاتم کاری بدین صورت است که ابتدا برای مواد اولیه آن که در رنگ های گوناگون هستند تهیه می شود و استخوان و چوب را با لوازم مخصوص خاتم کاری آنها را به طول سی سانتی متر و قطر یک الی 2.5 میلی‌متر بریده می شود و بصورت مثلث‌ درست می‌شود و با ابزار سوهان همه ضلع های آن را بصورت شکیل درست می شود. برای خرید محصولات خاتم کاری در اصفهان کلیک کنید
هنرمندان این حوزه برای ادامه کار خود با ابزاری های مخصوص خود شکل مثلت در این مواد بوجود می آورند سیس در در انتها هنرمند این اشکال مثلثی را در کنارهم را بصورت مطمئن می گذارند که جنس این مثلت از چوب ، استخوان و فلز می باشد .

این هنر در تاریخ ایران و مرکز آن اصفهان در دوران صفویه خیلی رونق داشت و این مرکز در این هنر پیشرو بود و زیباترین اثرات را می توان به اون دوران نسبت داد ولی در دوره بعد از آن یعنی قاجاریه این بازار کساد شد . ولی در دوران رضاشاه ، توسط هنرمند برجسته غفاری هنرستانی ساخته شد که این هنر را که زیر نظر وزارت فرهنگ و هنر در آن رونق گرفت .

و اما امروزه با تغییر جزئیات آن مانند نوشتار وارد این هنر سنتی شد. و می توانید در شهرهای گوناگون این هنر را یافت کنید ولی شهر اصفهان که از دروان صفویه پرچم دار این هنر بود و از همه جای ایران برای یادگیری خاتم کاری وکسب کار خاتم کاری به اصفهان مهاجرت می کردند با گذشت زمان شهرهای تهران و شیراز هم به این جرگه پیوسته اند و امروزه مراکز مهم این هنر، استادان این سه شهر ادامه دهنده این سنت می باشند.

 برای تهیه لوازم خاتم کاری خوب اول از همه به کوچکی نمای مرتب آن مورد توجه است که هنرمند این هنر بتواند به دقیق و منظم چیدن نقش های زیبای آن به خوبی این ظرف را بصورت شکیل درست کند. که این کار باید با پشتکار و حوصله بسیار زیاد می طلبد.ولی نکته های دقیقی وجود دارد که زمانی که از مراکز خرید می خواهید این هنر برجسته را تهیه کنید و به آن باید توجه کرد . هنرمند خاتم کار باید در اثر خود شکل های روی این اثر را به خوبی ترکیب کرده باشد و ضلع های آن را بصورت منظم درآورده باشد و سلیقه در هنر خاتم کاری بسیار مهم است که هنرمند از سلیقه و با ذوق برخوردار باشد که بتواند در آفرینش هنر خود اثری به ماندگار خلق کند. و هرچقدر هنرمند دقت در اثر خود داشته باشد قیمت اثر خود به مراتب بالاتر می رود.ولی متاسفانه افرادی هستند که با سوء استفاده از کسانی که اطلاع دقیقی ندارند اقلام تقلبی به آنها می فروشند .عمده کسانی که طرفدار این هنر ،گردشگرهای هستند که به ایران سفر می کنند و به عنوان یادگار به کشور خودشان می برند.

 

در معنی لغوی خاتم یعنی ختم کننده هنر هست زیرا این هنر بسیار پرمشقت است و اگر از جنس تقلبی باشد هیچ ارزشی ندارد و در جنس تقلبی در قسمت های آن از لاک استفاده شده است
یکی از پارمترهای یک اثر خوب خاتم کاری استفاده از گل های بسیار زیبا که بادقت و پیچیده کار شده باشد اثر ارزشمندتر می شود.

نکاتی در مورد محصولات خاتم کاری در زیر آمده است :
1- محصول نباید غیر قانونی به ایران آمده باشد و اصلاحا قاچاق باشد و و شکل های به کار رفته در اثر معنی درستی داشته باشد. زیرا نقش های بکار رفته اگر معنی درستی بدهند اثر زیباتر می شود و محصول خاتم کاری ارزشمند تر خواهد شد
2- محصول ایران حتما باشد و از مواد اولیه متعارف به کار رفته باشد. زیرا کمال و شکوه هنر خاتم کاری مربوط به ایران است و جنس اصل این هنر هم مربوط می شود به ایران بشرطی که مواد اولیه آن که هنرمند استفاده کرده از جنس مرغوب باشد و در کار خود دقت و باحوصله کار کرده باشد همانظور که متوجه شدین این اثر خیلی زحمت زیادی می طلبد که اثری به ماندگار بشود خلق کرد.
3- محصول اگر از اثر دیگر کپیه باشد هیچ ارزش مادی و هنری ندارد ودر اکثر مواقع به عنوان جنس عالی به مشتری فروخته می شود.
در مجموع پارامترهای که در یک اثر خوب خاتم کاری دخیل می باشد بدین صورت است که این اثر باید صاف و شکیل رنگی باشد و شکل های آن بصورت منظم و مرتب قرینه باشد .
و برای نگهداری محصول خاتم‌ شده باید دور از تابش مستقیم آفتاب بر محصول باشد وهوای شرجی بسیار برای محصول مضرر هست و نکته ای که برای پاک کردن مورد توجه باید مدنظر قرار گیرد اینکه از با دستمال خیس و مخصوصا انواع پالیش اصلا نباید استفاده کرد.زیرا برای این محصولات مضرر است.

از محصولاتی که هنر خاتم کاری در آن به کار رفته است می توان به قاب عکس، جای دستمال کاغذی و شکلات خوری و آجیل خوری ، شیرینی خوری، ساعت ، قنداق ، جعبه جواهرات، ولی بشتر اشاره کرد.ولی بیشتر کسانی طرفدار این هنر هستند از محصول خاتم کاری استفاده می کنند که بیشتر جنبه تزئیناتی دارد .

در ویژگی های هنر خاتم کاری شهر شیراز مواردی مورد توجه است که به چهار ویژگی منحصر به فرد آن که مختص این شهر تاریخی است در ادامه مطلب به آن اشاره می شود .

اولين ويژگي که استفاده شده است اینکه از لايه های برنجي مابين نخ ها محکم شده که در گل ها و لوزی شکل ها بکار رفته است .

به ويژگي دوم که بخواهیم بپردازیم اینکه استفاده آستر چوب زیر برگ‌ خاتم کاری است

سومين ویژگی در هنر خاتم کاری شیراز بجای استفاده از چسب از سریشم که خاصیت چسبناک زیاد دارد استفاده می گردد.

چهارمین ویژگی اینکه اساتید شیرازی در امر هنر خاتم کاری از نقش و نگار متنوع در استفاده از خلق هنر خاتم کاری است که و از نقش های منحصر به فرد شهر شیزار بهره می برند که تکرر در آن نیست اگر در شهرهای خاتم کار بنگریم شاید مساله تکرار در آن به وفور یافت شود ولی در شهر شیراز بدین گونه نیست و اساتید این شهر سعی بر این داشته اند که در خلق اثر خود اثری متفاوت و ریزنقش و زیبا خلق کنند که اگر به دقت به اثر نگاه کنیم میبینیم که در جزئیات اثر ، بسیار ظرافت درآن بکار رفته است.

در شهر شیراز هنر خاتم کاری که هنری اصل است، هنرمندان این هنر بسیار زیاد برای این هنر ارزش قائل هستند و در این شهر همچنان این صنعت برکار خودش ادامه می دهد و به این دلیل است که شیراز همچنان در ایران جز شهرهای پیشرو در این صنعت است.