یکی از کهن ترین سکونتگاه های بشری در کشورمان و حتی در دنیا، مناطق غربی کشور و دامنه های کوه های زاگرس است. استان زیبای لرستان با قدمتی چند هزار ساله همچون نگینی در این منطقه می درخشد. منطقه ای که شواهدی از سکونت انسان های اولیه در برخی غارهای آن مشاهده شده است. مسلما استانی که چنین قدمتی دارد، باید صنایع دستی غنی و منحصر به فردی هم داشته باشد.

صنایع دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیت های آنان در پاسخ به ضرورت های مادی و معنوی در مرحله مشخصی از گسترش تاریخی است.

صنایع دستی هر استان بیانگر اصالت ان استان است و ذوق اهالی ان استان را تشریح می کند. استان لرستان یکی از استان هایی است که صنایع دستی بسیار زیادی دارد که هر کدام قدمت دیرینه دارد.

صنایع دستی لرستان در سه نوع متمایز عشایری،روستایی و شهری شکل گرفته اند:

منبت کاری،گلسازی،مشبک روی چوب،قلمزنی روی مس،سفالگری،سرامیک،خوشنویسی،مکرومه بافی،گیوه بافی و گیوه دوزی،نگارگری،طراحی فرش،عروسك ‌دوزي، شمع ‌سازي، ساخت و قلم زني مصنوعات ورشويي و قلاب ‌دوزي از جمله صنايع‌دستي رايج استان لرستان است.
فرش‌بافي، ورشوسازي، گليم‌بافي، قلمزني روي ورشو، جاجيم‌ بافي، خراطي چوب، نمد مالي، ساخت و قلم زني، مصنوعات ورشويي، سياه چادر بافي، گيوه‌ دوزي و گيوه‌ بافي از جمله صنايع ‌دستي بومي استان لرستان به‌شمار مي‌آيند.

قالیبافی از مهم ترین رشته های فعال اقتصادی استان لرستان است که در حال حاضر متداول ترین صنعت دستی است.

 

مراکز تولید قالی بیشتر در شهرهای خرم آباد، الیگودرز، دورود و روستاهای تابعه است در فصل تابستان که روستائیان به کشاورزی اشتغال دارند، تولید آن کمتر است. نقوش قالی ها، نقش لچک، ترنج و با زمینه سرمه ای، لاکی و کرم است.

بیشتر تولیدات صنایع دستی عشایری به مصرف خانوار می رسند و کمتر به بازار عرضه می شوند.

چوغا

بافته‌ای گلیم گونه با تار پنبه‌ای و پود پشمی است که با تکنیک گلیم‌ بافی ساده تولید می‌شود. این دست باف که مردان بختیاری از آن به عنوان بالاپوش استفاده می‌کنند. چوغا بصورت نواری به عرض50 تا 70 سانتی‌متر و به بلندی حدود 2.5 متر بافته می‌شود.

پس از بافت این نوار به دو قسمت مساوی که یکی ساده و دیگری دارای نقش پلکانی است تقسیم شده و تکه‌ها از پهلو به یکدگیر دوخته می‌شوند که در نهایت چوغا از آن به وجود می‌آید.

بافت چوغا در مناطق بختیاری‌نشین استان لرستان بخصوص در شهرستان الیگودرز رواج دارد.

 

 

 جاجیم لری بختیاری
یکی دیگر از دست بافته هایی که در زندگی جوامع عشایری و روستایی مناطق بختیاری نشین لرستان مورد استفاده قرار می گیرد جاجیم است که به شگل نوار هایی باریک به عرض 30 تا 50  سانتیمتر و طول 5 تا 8 متر تماما از پشم بافته می شود.این نوارها  را پس از بافتن از پهلو به یکدیگر می دوزند،در نتیجه سطح یکپارچه ای حاصل می شود که به مصرف رو انداز می رسد.دار جاجیم عموما به صورت افقی بوده و چله کشی آن روی زمین انجام می گیرد.بافت های تار آن از روی کار دیده می شود در حالی که پود زیر آنها مخفی است.برخلاف سایر منسوجات که در آنها نقش با پود شکل می گیرد،در جاجیم بختیاری نقش به واسطه تارها ایجاد می شوند.

جاجیم لرستان به لحاظ تنوع رنگ ها بسیار چشم نواز بوده و از نخ پشمی و رنگ های طبیعی رنگرزی بافته می شود که چهارگوشه های مربعی ۱۰×۱۰ سانتیمتر اصلی ترین طرح آن را شامل می شود. در لرستان به جاجیم «ماشته» می‌ گویند که از دیرباز تاکنون در میان مردم این دیار به عنوان مهمترین و زیباترین جهیزیه عروس مورد استفاده قرار می گیرد.

هنر جاجیم بافی در این استان، از زنان دلیر و غیرتمند عشایر آن به ارث رسیده است. در واقع جاجیم بافی هنری زنانه در لرستان است که تمامی کارهای آن را از چیدن پشم گوسفندان تا بافت، زنان انجام می دهند. هنگامی که بهار زیبا فرا می رسد، یا هنگام برگ ریزان پائیز، زنان هنرمند عشایر نخ هایی را که از پشم گوسفندان تهیه کرده اند، به رنگ های شاد و زیبا رنگ آمیزی می کنند و توسط آن ها، جاجیم های مشهور و بسیار زیبای لرستانی را می بافند.

جاجیم های مشهور لرستان در طرح ها و نقش های مختلفی بافته می شوند که از آن ها می توان به نقش شونه، نقش شیروز، گلی و هچه و دنو موشی اشاره کرد. در گذشته از جاجیم ها استفاده های کاربردی بسیاری می شد. اما امروزه از بیشتر این جاجیم ها، به عنوان عناصر تزئینی زیبا، در منازل مدرن و سنتی استفاده می شود.

 

گیوه لرستان

گیوه، یکی از مشهور ترین صنایع دستی و سوغات لرستان است که می توان در بازار اکثر شهرهای این استان آن را پیدا کرد. گیوه های لرستان، علاوه بر دوام بسیار بالایشان، وزن بسیار کمی دارند. در ساخت این پاپوش سنتی ایرانی، از نخ قالی، نخ ابریشم و برخی ضایعات چرم استفاده می شود.

این پاپوش سنتی به دلیل ساخته شدن از مواد طبیعی که در دسترس قرار داشته بسیار مقرون به صرفه و البته سبک و بادوام بوده است. امروزه نیز بسیاری از طراحان در تلاش هستند تا این هنر سنتی را با توجه به نیازهای زندگی امروزه تغییر دهند و محصولاتی بسازند که بتواند توجه جوانان را نیز به خود جلب کند.

 

قالی بافی

این هنر-صنعت در استان لرستان از سابقه ای دیرینه برخوردار است. در این منطقه قالی بافی تنها توسط زنان لری انجام می شود. نکته جالب توجه آنجا است که بافت قالی برای زنان لرستانی، یک مزیت و امتیاز ویژه محسوب می شود. به طور مثال دختران قالبیاف خواستگاران بیشتری داشته و نسبت به سایر دختران لر زودتر ازدواج می کنند. در گذشته در مراسم عروسی این دختران، یکی از بهترین قالی های بافته شده آن ها را روی زین اسب عروس انداخته و در معرض نمایش همگان قرار می دادند. همچنین در این منطقه پس از فوت زنان قالیباف، تصویری از دار قالی بر روی مزار آنان حک می کردند. در حال حاضر در اکثر گورستان های قدیمی، این نقش ها قابل مشاهده است.

نقوش رایج در قالی های استان لرستان شامل طرح های شکسته و هندسی است و غالبا رنگ هایی نظیر قرمز، مشکی و سفید در زمینه این دستبافته ها دیده می شود. به طور کلی آنها از رنگ های تیره و با شدت رنگی بالا در بافت قالی های خود استفاده می کنند. در واقع به کارگیری این رنگ ها به روحیات حماسی و جنگ آوری قوم لر، باز می گردد. همچنین از نمونه های قالی های قدیمی استان لرستان می توان به کله گلی، دوپوهه، عشونه، نجف وند پلدختر، چهار بره، علمدار بروجرد و … اشاره کرد.

صنایع نمد مالی لرستان 

حتما درباره کلاه نمدی چیزهایی شنیده اید. کلاهی که در گذشته بسیاری از مردم کشور آن را بر سر می گذاشتند. صنعت نمد مالی از گذشته هایی دور در استان لرستان رونق داشته است. کلاه های معروف نمدی (که هنوز هم برخی مردان لر آن را بر سر می گذارند)، لباس های نمدی و انواع و اقسام زیر اندازهای نمدی، از جمله محصولات نمدی هستند که می توانید آن ها از بازار های لرستان تهیه کنید.

حصیر بافی

از دیگر رشته های صنایع دستی استان لرستان می توان به حصیر بافی یا بوریا بافی اشاره کرد. این حرفه در دو منطقه از کشور شامل زرقان در استان فارس و بروجرد، از رونق و اعتبار فراوان برخوردار است. در شهرستان بروجرد، نی های مورد نیاز برای بافت محصولات حصیری از دشت خوزستان و نیز نیزارهای اطراف بروجرد تهیه می شود.برای بافت این حصیرها که به آن‌ها بوریا هم می‌گویند، حصیر را مرطوب می‌کنند تا نرم شود و سپس به صورت تار و پود آن‌ها را به هم متصل می‌کنند تا به صورت یک سطح یکپارچه تبدیل شود. از این حصیرها معمولا به عنوان زیرانداز استفاده می‌کنند. برای تهیه‌ی انواع سبدها و ظروف نیز از حصیر استفاده می‌شود.

هور

هور بافته‌ای کیسه مانند است که در قدیم از آن برای نگهداری و انبار کردن گندم و آرد استفاده می‌شده است. این دست بافت کاملا یک رنگ و بدون نقش بوده و معمولاً با استفاده از نخ پشمی و تکنیک گلیم باف تولید می‌شود.

خورجین

. از وسایل زندگی کوچ نشینی است از این وسیله برای نگهداری و حمل مواد و وسایل شخصی استفاده می‌شود.

ورشو سازی

یکی از صنایع دستی مشهور شهرستان بروجرد ورشوسازی است. وجه تسمیه آن به این دلیل است که هنر ورشو سازی برای اولین بار از کشور لهستان وارد ایران شد. این رشته هنری در اواخر حکومت قاجار و اوایل دوره پهلوی به اوج رونق و شکوفایی خود رسید. تا پیش از ورود این فلز به ایران، هنرمندان قلمکار لرستانی از ورقه های برنج به عنوان زمینه کار قلمزنی استفاده می کردند. پس از ورود ورشو به ایران، هنرمندان دزفولی و بروجردی با استفاده از این فلز ظروفی زیبا تهیه کرده و آن را در اختیار قلمزنان منطقه قرار می دادند. علت استقبال استادان قلمزن از ورقه های ورشو به علت رنگ نقره ای آن ها بود. چرا که این رنگ زیر ساخت مناسبی را برای قلمزنی مهیا می نمود. متاسفانه در حال حاضر از رونق این صنعت، بسیار کاسته شده و تنها می توان در بازارهای محلی، نمونه هایی از سماورهای ورشو را مشاهده کرد.

 

 

خوشمزه های استان لرستان

کلوچه معروف بروجردی

کلوچه های قندی بروجرد، یکی از خوشمزه ترین شیرینی ها و کلوچه هایی هستند که می توانید در غرب کشور امتحان کنید. در اکثر شیرینی فروشی های شهر خرم آباد می توانید این شیرینی ها را که از آرد گندم، مغز بادام و روغن حیوانی درست می شوند، تهیه کنید. اگر قصد خرید سوغاتی از خرم آباد را دارید، این کلوچه می توانند گزینه مناسب و مقرون به صرفه ای برای شما باشند.

عسل طبیعی لرستان

اگر کمی خوش شانس باشید و عسل طبیعی لرستان گیرتان بیاید، تازه متوجه می شوید که طعم واقعی عسل چیست! زنبورداران بسیاری لرستان را به خاطر طبیعت بکر و منحصر به فردش برای پرورش زنبور و تولید عسل انتخاب می کنند.

 

کاک 
این نوع شیرینی که از دیرباز در لرستان از شهرت خوبی برخوردار بوده است هم اکنون نیز با آرد، روغن حیوانی، زعفران تهیه و تزیین می شود و به دلیل کیفیت بالا و طعم دلپذیر و عاری از مواد افزودنی مضر و نگهدارنده یکی از بهترین سوغات این دیار به شمار می آید.

روغن حیوانی 

شهرستان دلفان استان لرستان از دیرباز به داشتن روغن حیوانی مرغوب و معطر شناخته شده است و مسافران در سفر به این منطقه حتما این فرآورده‌ی دامی را به عنوان سوغات سفر تهیه می‌کنند.

وجود مراتع، چمنزارها، کوه‌های انباشته از پوشش جنگلی و گونه‌های گیاهی معطر باعث شده که روغن حیوانی تولید شده توسط عشایر و دامدارن این خطه بسیار مرغوب باشد. زنان سختکوش عشایر پس از جمع‌آوری شیر دام، از آن ماست تهیه می‌کنند. سپس ماست آماده شده را درون مشک می‌ریزند و با افزودن مقداری آب و نمک از آن دوغ و کره می‌گیرند. با آب کردن و جوشاندن این کره، روغنی خالص با عطری خاص به دست می‌آید که همان روغن حیوانی است. 

روغن حیوانی که در زبان لکی به نام «روغن دان» معروف است و از شیر گاو و گوسفند تولید شده و به رنگ‌های زرد و سفید تولید می‌شود.

 

نان ساجی

نان ساجی نوعی نان پهن و نازک است که روی یک صفحه‌ی فلزی دایره به نام ساج پخته می‌شود. این نان انواع مختلفی از جمله نان تیری، نان تپ تپی، ته‌کِلِه‌ایی و فه‌تیره دارد. علاوه بر استان لرستان در استان‌های کردستان، کرمانشاه، خوزستان و فارس نیز این نان محلی تهیه می‌شود.

سمنوی بروجرد 

سمنو از جوانه‌ی گندم تهیه می‌شود و یکی از عناصر اصلی سفره‌ی هفت سین نوروز ایرانی‌ها است. بروجردی‌ها در تهیه‌ی سمنو بسیار ماهر هستند و سمنوی تولیدی این شهر از کیفیت بالا و طعم و رنگ مطبوعی برخوردار است. معمولا با شروع اسفند بسیاری از خانواده‌ها اقدام به رویاندن جوانه‌های گندم می‌کنند و سپس در یکی دو هفته‌ی آخر سال سمنو می‌پزند. تهیه‌ی سمنو و فروش آن، یکی از مشاغل رایج در بروجرد در هفته‌های آخر سال است.

انواع حلوا

انواع و اقسام حلوا در شهرهای مختلف این استان تهیه می‌شوند و به عنوان سوغات به فروش می‌رسند. در تهیه‌ی این حلواها از مواد گوناگونی از جمله شیره‌ی انگور استفاده می‌شود. فروشگاه‌ها و کارگاه‌های ارده‌پزی متعددی در بروجرد وجود دارند که انواع حلوا و ارده از جمله ارده شیره، حلوا شکری، حلوا ارده، حلوا مغزی و... را عرضه می‌کنند.